Ông Nguyễn Tấn Đời và giấc mơ ngân hàng cho người bình dân
Nói tới Sài Gòn xưa, cái thời mà xe đạp còn chạy đầy đường, đèn dầu le lói trong mấy xóm nhỏ, ai mà không nghe danh ông Nguyễn Tấn Đời – người được bà con gọi là “vua ngân hàng” hay “ông Thần Tài” của đất Sài Thành. Cái tên Tín Nghĩa Ngân hàng, với logo ông Thần Tài tay cầm xâu tiền, từng là niềm tự hào của dân Nam Kỳ, từ khu chợ Bến Thành tới mấy xóm lao động ven kênh Tàu Hủ. Ổng chính là người làm bùng nổ thẻ tín dụng ở Sài Gòn, đưa cái thứ mà hồi đó người ta gọi là “tiền giấy thần kỳ” tới tay bà con xóm nghèo. Hôm nay, tui kể bà con nghe câu chuyện về ông Đời, từ ngày ổng khởi nghiệp tay trắng cho tới lúc làm nên kỳ tích, rồi cái kết thời nay khi thẻ tín dụng dần nhường chỗ cho mấy cái app điện thoại. Và cuối cùng, tui sẽ chốt bằng một câu chân lý, đúng kiểu Nam Bộ, nghe là thấm.
Từ xóm nghèo Long Xuyên lên Sài Gòn hoa lệ
Ông Nguyễn Tấn Đời sinh năm 1922, tại làng Bình Hòa, tổng Định Thành, tỉnh Long Xuyên, nay thuộc thành phố Long Xuyên, tỉnh An Giang. Nhà ổng hồi đó cũng thuộc dạng có máu mặt trong xóm, nhờ ông nội là đại gia có tiếng ở miền Tây. Vậy nên, từ nhỏ, ổng được ăn học đàng hoàng, không phải lăn lộn như mấy đứa trẻ nghèo khác. Năm 1945, gia đình cho ổng lên Sài Gòn học cao đẳng tiểu học, nhưng rồi Cách mạng Tháng Tám nổ ra, chiến tranh lan tới, ổng đành bỏ học, trở về quê. Chưa yên chỗ thì chiến sự lại tới Long Xuyên, thế là ổng khăn gói lên Sài Gòn lần nữa, lần này không phải để học mà để mưu sinh.
Lên Sài Gòn, ổng chẳng có đồng xu dính túi, cũng chẳng có bà con thân thích để nương tựa. Ban ngày, ổng lội khắp phố phường tìm việc, từ khu Chợ Lớn tới đường Catinat (nay là đường Đồng Khởi). Ban đêm, ổng ngủ tạm dưới mái hiên một căn nhà ở đường Champagne, giờ là đường Lý Chính Thắng, quận 3. Cái cảnh “đầu đường xó chợ” ấy tưởng chừng bẻ gãy ý chí của một chàng trai mới ngoài hai mươi, nhưng với ông Đời, đó chỉ là bước khởi đầu. May mắn, nhờ biết chữ, ổng được một người bạn giới thiệu vào làm sổ sách cho một hãng buôn của người Pháp ở khu đường Lê Lợi. Từ đây, ổng bắt đầu học lóm cách làm ăn, lăn lộn với đời.
Sau vài năm, ông Đời bỏ việc, chuyển sang làm môi giới vật liệu xây dựng và vải vóc. Cái nghề này giúp ổng giàu lên nhanh như gió, nhưng cũng khiến ổng phá sản năm 1949 khi liều mình nhảy vào kinh doanh tiền tệ, đổi Franc Pháp sang Đồng Đông Dương. Tiền mất, tật mang, nhưng ổng không nản. Năm 1951, ổng mở hãng gạch ngói Đời Tân ở đường Trần Hưng Đạo, quận 1. Với sự chăm chỉ và uy tín, chỉ hai năm sau, gạch ngói Đời Tân đã nổi tiếng khắp Nam Kỳ lục tỉnh, từ Sài Gòn tới mấy xóm miền Tây. Cái xưởng gạch ấy không chỉ giúp ổng vực dậy mà còn đặt nền móng cho những tham vọng lớn hơn sau này.
Tín Nghĩa Ngân hàng: Giấc mơ cho xóm bình dân
Tới năm 1965, ông Đời được mời tham gia Ngân hàng Tín Nghĩa – một ngân hàng tư nhân mới thành lập để cạnh tranh với mấy ngân hàng ngoại quốc ở Sài Gòn. Hồi đó, Sài Gòn có tới 27 ngân hàng tư nhân, trong đó 14 của người Việt, còn lại là của Pháp, Hoa kiều, Anh, Mỹ, Nhật, Hàn, Thái. Nhưng Tín Nghĩa lúc mới ra đời yếu xìu, vốn chưa đủ 200 triệu đồng theo luật, quản trị thì lỏng lẻo, thua lỗ te tua. Ông Đời góp 20% vốn, trở thành cổ đông lớn, rồi được Thống đốc Ngân hàng Quốc gia khuyến khích mua lại cổ phần để nắm quyền điều hành.
Ông Đời không vội vàng. Ổng ngồi nghiền ngẫm, tìm ra điểm yếu của ngân hàng, rồi vạch chiến lược mới. Năm 1967, ổng chính thức làm Chủ tịch Hội đồng quản trị kiêm Tổng Giám đốc Tín Nghĩa Ngân hàng. Từ đây, ổng tung ra loạt cải tổ làm cả Sài Gòn chấn động. Đầu tiên, ổng nhắm tới bà con xóm bình dân – những người mà các ngân hàng khác chẳng thèm để mắt. Ổng mở tiệc tại nhà riêng ở số 121 đường Yên Đỗ (nay là Lý Chính Thắng), mời tiểu thương, dân lao động tới, tiếp đón nồng hậu, hứa bỏ lệ phí mở tài khoản và phát hành chi phiếu. Dân xóm nghèo ở khu Tàu Hủ, Hòa Hưng nghe vậy mừng như bắt được vàng, ùn ùn kéo tới gửi tiền.
Thứ hai, ổng mở chi nhánh khắp nơi, từ trung tâm Sài Gòn tới mấy xóm lao động ven đô như Hòa Hưng, Phú Nhuận, Gò Vấp. Hồi đó, ngân hàng ở miền Nam thường chỉ có trụ sở chính, ai muốn giao dịch phải lặn lội tới khu đường Nguyễn Huệ hay Lê Lợi. Ông Đời nghĩ khác: “Tiểu thương, dân trung lưu đâu dám mang tiền đi xa, sợ cướp!”. Thế là ổng cho mở chi nhánh gần xóm họ ở, với chính sách “gửi tiền ở đâu, rút ở đó”. Năm 1967, Tín Nghĩa chỉ có 2 văn phòng, 100 nhân viên. Tới năm 1972, ổng đã mở 32 chi nhánh, gần 1.000 nhân viên, tổng tiền gửi lên tới 2 tỷ đồng, biến Tín Nghĩa thành ngân hàng tư nhân lớn nhất miền Nam lúc bấy giờ.
Ông Đời còn cải tổ hành chính, bắt nhân viên mặc đồng phục có logo ông Thần Tài, phải lịch sự với khách, bất kể họ gửi hay rút tiền. Ổng nhập máy NCR từ Canada để cập nhật kế toán, thay cho kiểu sổ sách tay chậm chạp. Cái logo ông Thần Tài cầm xâu tiền xuất hiện khắp Sài Gòn, từ đường Nguyễn Huệ tới mấy xóm chợ Tân Định, khiến dân gian gọi Tín Nghĩa là “Ngân hàng Ông Thần Tài”.
Thẻ tín dụng: Cú nổ lớn của ông Đời
Nhưng cái làm ông Đời nổi danh nhất chính là thẻ tín dụng. Hồi thập niên 1960, thẻ tín dụng còn là thứ xa lạ ở Việt Nam, chỉ thấy ở mấy nước Âu Mỹ. Ông Đời, với tầm nhìn xa, quyết định đưa thẻ tín dụng vào Sài Gòn, nhắm tới giới trung lưu và tiểu thương ở mấy xóm lớn. Ổng muốn bà con không phải kè kè tiền mặt, mà chỉ cần cái thẻ nhỏ là mua sắm được khắp nơi, từ khu Chợ Lớn tới đường Lê Lợi. Năm 1971, Tín Nghĩa bắt đầu thử nghiệm phát hành thẻ tín dụng, nhưng vấp phải phản đối dữ dội từ Hiệp hội Ngân hàng Việt Nam Cộng hòa. Họ cho rằng thẻ tín dụng sẽ làm rối loạn nền kinh tế, gây bất bình đẳng giữa các ngân hàng. Ngân hàng Quốc gia phải vào cuộc, nghiên cứu kỹ lưỡng trước khi cho phép Tín Nghĩa triển khai.
Dù bị chỉ trích, ông Đời vẫn kiên định. Thẻ tín dụng của Tín Nghĩa, với logo ông Thần Tài, nhanh chóng được giới thương gia ở khu Chợ Lớn, Bến Thành ưa chuộng. Dân buôn bán ở đường Lê Lợi, Nguyễn Huệ bắt đầu dùng thẻ để thanh toán, không cần mang tiền mặt lỉnh kỉnh. Theo hồi ký của ông Đời, tới năm 1972, hàng ngàn thẻ tín dụng đã được phát hành, giúp tăng lượng giao dịch tại các chi nhánh Tín Nghĩa lên gấp đôi so với năm 1969. Cái thẻ ấy không chỉ tiện lợi mà còn làm bà con cảm thấy “oai” khi xài, như kiểu mình cũng thuộc hàng “thời thượng” ở Sài Gòn hoa lệ.
Thẻ tín dụng của ông Đời còn mở đường cho một thời kỳ mới của ngành ngân hàng miền Nam. Nó giúp người dân quen với khái niệm “mua trước, trả sau”, thúc đẩy tiêu dùng ở các khu chợ lớn như Tân Định, Bà Chiểu. Nhiều phát kiến của ông, như mở chi nhánh gần xóm dân, dùng máy móc hiện đại, tới nay vẫn được các ngân hàng hiện đại áp dụng. Chẳng hạn, việc cho phép rút tiền ở bất kỳ chi nhánh nào giờ là chuẩn mực của mấy ngân hàng như Vietcombank, Techcombank. Còn ý tưởng thẻ tín dụng thì đã trở thành nền tảng cho các loại thẻ Visa, MasterCard mà bà con xài khắp nơi.
Biến cố và sự sụp đổ
Đang lúc Tín Nghĩa làm ăn phát đạt, tai họa ập tới. Năm 1973, ông Đời bị chính quyền Sài Gòn ra lệnh bắt giam, hệ thống Tín Nghĩa với 32 chi nhánh bị phong tỏa. Dù vậy, tinh thần của ông Đời vẫn không gục ngã. Sau khi ra tù, ổng mất hết tài sản, từ một đại gia thành tay trắng, nhưng ổng không bỏ cuộc. Ổng sang Canada, nhờ một người bạn Nhật giúp vốn, mở nhà hàng Kobe, rồi phát triển chuỗi nhà hàng sang Mỹ. Dù không còn làm ngân hàng, tinh thần tiên phong của ổng vẫn sống mãi trong lòng bà con Nam Bộ.
Thẻ tín dụng ngày nay: Thoái trào trước app điện thoại
Thẻ tín dụng mà ông Đời tiên phong giờ đã thành một phần không thể thiếu trong đời sống. Theo số liệu từ Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, tính đến cuối năm 2024, cả nước có hơn 150 triệu thẻ ngân hàng, trong đó khoảng 20 triệu là thẻ tín dụng. Riêng TP.HCM, số lượng thẻ tín dụng chiếm gần 40% cả nước, chủ yếu được dùng để mua sắm online, thanh toán ở siêu thị, nhà hàng. Nhưng, như cái gì cũng có thời, thẻ tín dụng đang dần bị lấn lướt bởi các ứng dụng thanh toán trên điện thoại.
Các app như Momo, ZaloPay, Viettel Money, hay ShopeePay đang “làm mưa làm gió” ở Sài Gòn và cả nước. Theo báo cáo của Công ty Nghiên cứu Thị trường Statista, năm 2024, giá trị giao dịch qua ví điện tử ở Việt Nam đạt 25 tỷ USD, dự kiến tăng lên 40 tỷ USD vào năm 2028. Lý do? App điện thoại tiện hơn, chỉ cần quét mã QR là xong, không cần mang thẻ, không lo mất. Dân xóm bình dân ở khu Tân Bình, Gò Vấp giờ đi chợ cũng quét QR, từ hàng rau tới quán phở. Ngân hàng như Techcombank, VPBank còn tích hợp ví điện tử vào app ngân hàng, khiến thẻ tín dụng dần trở thành “dĩ vãng”.
Không chỉ tiện, app điện tử còn “hút” bà con nhờ khuyến mãi. Mua sắm trên Shopee, Lazada bằng ví điện tử được giảm giá, hoàn tiền, trong khi thẻ tín dụng thì phí duy trì, lãi suất cao. Theo khảo sát của Nielsen Việt Nam năm 2023, 65% người trẻ ở TP.HCM thích dùng ví điện tử hơn thẻ tín dụng vì nhanh gọn và rẻ. Cái cảnh xếp hàng ở ngân hàng xin phát hành thẻ tín dụng giờ hiếm lắm, thay vào đó là bà con ngồi cà phê, lướt điện thoại tải app về xài.
“Có khó trăm bề, cứ ngay thẳng mà làm, trời không phụ lòng người!”
#xomsaigon #kdcso #billpos #qalitek
